Bình vôi, một dạng khoáng chất tự nhiên đã lâu trở thành một phần quan trọng trong kho tàng y học truyền thống, đặc biệt là tại Việt Nam. Được chế biến từ củ của cây bình vôi, loại cỏ mọc hoang dại, củ bình vôi không chỉ là một nguyên liệu trang trí độc đáo mà còn là một “bảo bối” trong y học dân gian. Vậy củ bình vôi chữa được bệnh gì? Với chứa lượng hoạt chất rotundin đặc biệt, củ bình vôi được xem là một phương pháp chữa trị tự nhiên, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Hãy cùng khám phá sâu hơn về các khía cạnh y học của củ bình vôi và những bệnh lý mà nó được cho là có thể chữa trị.
Cách nhận biết củ bình vôi
Để nhận biết củ bình vôi, bạn có thể chú ý đến các đặc điểm sau đây: Cây bình vôi là một loại cây thân là dây leo có màu xanh, với thân có chiều dài khoảng 6m, nhẵn và có xu hướng hơi xoắn. Lá cây thường mọc xen kẽ, và những vị trí không có lá hoặc lá đã rụng sẽ xuất hiện hoa.
Quả hạch của cây có hình cầu dẹt và màu sắc hơi ngả đỏ. Phần củ xuất hiện ngay cạnh rễ là bộ phận chính được sử dụng trong y học truyền thống. Cây này có đặc điểm thích ánh sáng, nên có thể được dùng làm dấu hiệu để tìm kiếm loại cây này. Điều này thường thấy ở các khu vực rừng núi đá vôi, đặc biệt là ở các tỉnh như Hòa Bình, Thanh Hóa, và một số vùng núi phía Tây Bắc Việt Nam. Việc nhận biết củ bình vôi đôi khi đòi hỏi sự hiểu biết chuyên sâu về thực vật và có thể tốt nhất khi được thực hiện bởi người có kinh nghiệm hoặc chuyên gia trong lĩnh vực.
Cấu tạo của rễ củ bình vôi
Rễ củ của cây bình vôi, một phần quan trọng trong y học truyền thống, chứa nhiều thành phần dược liệu quý giá, với alcaloid là một trong những thành phần chính. Tại Việt Nam, do sự đa dạng về giống cây bình vôi, thành phần alcaloid cũng được biết đến với nhiều chất khác nhau như L – tetrahydropalmatin, cepha lanolin, cephradine, và nhiều hợp chất khác.
Trong số những chất này, L – Tetrahydropalmatin nổi bật với công dụng an thần, giảm căng thẳng, cũng như khả năng chống co giật, sốt, và hỗ trợ kiểm soát huyết áp. Cepha lanolin có thể tham gia vào nhiều cơ chế tác động trong cơ thể, trong khi cephradine, một loại kháng sinh, có tác dụng chống lại vi khuẩn và có thể được sử dụng trong điều trị các bệnh nhiễm trùng.
Củ bình vôi chữa được bệnh gì
Theo thông tin từ ThS.BS. Nguyễn Quang Dương, Trưởng khoa Ung bướu Bệnh viện Tuệ Tĩnh, củ bình vôi không chỉ được biết đến dưới cái tên thông dụng mà còn có nhiều tên gọi khác nhau như củ một, củ mối trôn, ngải tượng, tử nhiên, cà tom. Đây là một loại cây có tên khoa học là Stephania rotunda Lour., và củ bình vôi được sử dụng rộng rãi trong y học truyền thống ở Việt Nam.
Nghiên cứu của Bùi Đình Sang vào năm 1940 đã phát hiện ra nhiều thành phần quan trọng trong củ bình vôi, bao gồm tinh bột, đường khử oxy, acid malic, men oxydaza và một alcaloid được đặt tên là rotundin, chiết xuất từ củ bình vôi mọc ở Việt Nam với tỷ lệ khoảng 1,2 đến 1,5% (tính trên củ tươi).
Rotundin, theo các nghiên cứu và áp dụng lâm sàng, đã được sử dụng rộng rãi từ năm 1944 và trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Nó đã cho thấy hiệu quả trong điều trị một số bệnh lý như đau tim, mất ngủ, hen, đau bụng, và lỵ amip. Tác dụng đặc biệt rõ rệt của rotundin là trong việc cải thiện chất lượng ngủ và có tác dụng an thần. Điều này chứng tỏ sự đa dạng và tiềm năng trong ứng dụng của củ bình vôi trong lĩnh vực y học truyền thống.
Công thức kết hợp một số vị thuốc đông y với củ bình vôi
Dưới đây là một số công thức kết hợp củ bình vôi với các vị thuốc đông y để điều trị một số tình trạng sức khỏe cụ thể:
Đối với suy nhược thần kinh:
- Củ bình vôi 12g
- Thiên ma 12g
- Câu đằng 12g
- Viễn chí 12g
Cách dùng: Mỗi vị cân lấy 12g, đem sắc uống.
Đối với mất ngủ hay căng thẳng:
- Củ bình vôi 12g
- Lạc tiên 12g
- Vông nem 12g
- Cam thảo 6g
- Liên tâm 6g
Cách dùng: Cân lấy 12g mỗi vị, bao gồm củ bình vôi, lạc tiên, vông nem và 6g cam thảo, 6g liên tâm, sau đó đem sắc uống.
Đối với viêm loét dạ dày tá tràng:
- Củ bình vôi
- Dạ cẩm
- Khổ sâm
- Sa tiền tử
Cách dùng: Củ bình vôi kết hợp với dạ cẩm, khổ sâm, sa tiền tử theo tỉ lệ cân lấy 12g mỗi vị. Sau đó, đem sắc uống.
Đối với viêm đường hô hấp hoặc viêm phế quản:
- Củ bình vôi 12g
- Huyền sâm 12g
- Cát cánh 12g
Cách dùng: Mỗi vị cân lấy 12g, đem sắc uống.
Bài thuốc trị bệnh từ củ bình vôi
Bài thuốc truyền thống từ củ bình vôi, theo ThS.BS. Nguyễn Quang Dương, mang đến một số giải pháp tự nhiên cho việc điều trị các bệnh lý khác nhau.
Dưới đây là một số bài thuốc và cách sử dụng:
- Trị mất ngủ do suy nhược thần kinh:
- Bình vôi 12g
- Lạc tiên 12g
- Vông nem 12g
- Liên tâm 6g
- Cam thảo 6g
Cách dùng: Sắc uống, ngày một thang, chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
- Chữa bệnh đường tiêu hóa, viêm dạ dày:
- Bình vôi, dạ cẩm, khổ sâm, xa tiền tử, mỗi vị 12g
Cách dùng: Sắc uống, ngày một thang, chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
- Trị bệnh đường hô hấp, đau họng, viêm phế quản:
- Bình vôi, huyền sâm, cát cánh, mỗi vị 12g
- Trần bì 10g
Cách dùng: Sắc uống, ngày một thang, chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
- Trị bệnh động kinh, thần kinh căng thẳng:
- Bình vôi, câu đằng, thiên ma, viễn chí, mỗi vị 12g
Cách dùng: Sắc uống, ngày một thang, chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
ThS.BS. Nguyễn Quang Dương cũng nhấn mạnh rằng, bình vôi là một loại thuốc dân gian quý, ít độc tính và dễ sử dụng. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, việc sử dụng nên được thực hiện theo sự chỉ dẫn của bác sĩ, vì liều lượng không đúng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Liều cao có thể gây ra những tác dụng phụ như hạ áp tư thế đứng và ức chế thần kinh mạnh (say thuốc).
